Bir bölgenin, şehrin ya da yörenin sahip olduğu tüm tarım ürünleri, el sanatları, doğal ürünleri kısacası o bölgeyle özdeşleyen her bir ürünün üzerinde o yeri simgeleyen doğal ürün işareti bulunuyor ve bu işaretlere coğrafi işaret adı veriliyor.
Coğrafi işaret belirli özellikleri ile öne çıkmış, ünü ve kökeni dahil tüm özellikleri ile ön plana çıkan bulunduğu yer ile özdeşleşmiş bir ürünü gösteren ad ve işaretlere coğrafi işaret adı veriliyor. Bir yerin kendine has veya kendi ürettiği herhangi bir ürünü o yere ün kazandırmış olabilir. Bu sebeple doğal ürün işareti yani coğrafi işaret bir ürünün üzerinde kullanıldığı zaman o ürün satın alan tüketici için o ürünün diğerlerinden farklı özellikler taşıdığı algısı yaratıyor. Böylelikle tüketiciler o yöreye ait ürünün adını duyduklarında diğer ürünleri de güvenle satın alabiliyorlar. Bu bağlamda coğrafi işaretler geleneksel bilginin bir ürün üzerinde şekillendiği, paketlendiği ve coğrafi kaynağının nereden geldiğini gösteren bir çeşit güvence oluyor.
Coğrafi işaretler sadece coğrafi işaret ile sınırlandırılmayıp mahreç ve menşe adı olarak iki gruba ayrılıyor. Doğal ürün işareti sadece tarım ürünlerini kapsamıyor insan eliyle yapılan bazı ürünlerde de coğrafi işaretler kullanılıyor. Coğrafi işaretli ürün içeriğine doğal ürünler, tarım, maden, el sanatları ve sanayi ürünleri de giriyor. Doğal ürün işaretli ürünlere örnek verecek olursak; Türk lokumu, Afyon kaymağı, Hereke halısı, Antep fıstığı, Van kedisi, Adana kebabı, Çorum leblebisi ve daha birçok yöresel ürün coğrafi işaretli ürün olarak satışa sunuluyor.
Bir Ürünün Coğrafi İşarete Sahip Olabilmesi için Sahip Olması Gereken Özellikler
Bir ürünün coğrafi işaret tescili alabilmesi için sahip olması gerekenler şunlardır:
- Ürün adı denilince bunu talep eden kişiler arasında daha önce ün yapmış bir ürün çağrışımı olması gerekmektedir. Örneğin, Türk lokumu herkes tarafından bilinen uluslararası ün yapmış bir coğrafi işaretli üründür.
- Coğrafi işaret tescili için satılan ürün diğer benzer ürüne kıyasla farklı özellikleriyle ayrılıp özgün bir formda olması gerekir. Örneğin, Çorum leblebisi yapısı, tazeliği ve tadı ile diğer yerlerde satılan leblebiden farklı özellikleri ayrılır.
- Ürünün hammaddesi ve ürünü işleme süreci geniş noktalara yayılmış bir alanda olmamalıdır.
- Ürünün özel bir üretim safhasından geçip farklı üretim işlemlerine sahip olması gerekir. Örneğin, son zamanlarda ünlenen siye buğdayı diğer buğdaylardan ürünün taş değirmenlerde öğütülmesi gibi üretim süreciyle diğer buğdaylardan farklı olduğu görülür.
Bir Ürünün Coğrafi İşaretli Olmasının Amaçları Nelerdir?
- Bir ürün coğrafi işaretli olursa yerel üreticiler öncelikli olarak desteklenmiş olur. Aynı zamanda kırsal bölgelerin de gelişmesi ve kalınması için coğrafi işaret önemlidir.
- Atalarımızın bize miras bıraktığı geleneksel kültür öğeleri ve normları herkese tanıtmak ve bunu unutturmamak amacıyla ürünler üzerinde coğrafi işaret olması kültürel değerlerin korunmasına katkı sağlar.
- Bilindiği gibi üreticiler ve satıcılar çevresinde ürün taklitçiliği sıkça rastlanan bir durumdur. Bu nedenle ürün taklitçiliği ile mücadele etmek, emek verilip yetiştirilen ürünü korumak amacıyla coğrafi işaretin kullanılması gerekir.
- Aynı zamanda ülkenin tanıtılması ve turizme katkıda bulunmak amacıyla ürünün üzerinde coğrafi işaret bulundurmak o ürünü satın alan kişinin ürünü kendi ülkesinde duyurmasını da sağlar.
Menşei Adı Nedir?
Coğrafi işaretinin muhafaza edilmesini sağlayan ürünün üretimi, işlenmesi ve diğer tüm işlemleri sınırları belirlenmiş bir coğrafi alanda geçmek zorunda bırakılıyor ise bu durumda olan coğrafi işaretlere “menşei adı” denir.
Mahreç İşareti Nedir?
Ürünün üretimi, işleme süreci ve ürün için yapılan diğer işlemlerden en az biri sınırları belirlenmiş coğrafi bölge yapılmak durumunda kalıyor ise bu durumda olan coğrafi işaretlere “mahreç işareti” adı verilir.
